Nhằm giảm thiểu tình trạng buôn lậu thuốc lá, các chuyên gia đề xuất tăng cường hợp tác xuyên biên giới, đồng thời Chính phủ cần áp dụng chính sách thuế hợp lý và nâng cao mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm.
Những năm gần đây, buôn lậu thuốc lá tại Việt Nam vẫn diễn ra phức tạp. Trong giai đoạn 2019-2023, lực lượng chức năng đã bắt giữ hơn 59.600 vụ liên quan đến thuốc lá lậu, tịch thu 37,5 triệu bao và tiêu hủy 22,1 triệu bao. Theo ước tính, mỗi năm ngân sách Nhà nước bị thất thu khoảng 5.000-6.000 tỷ đồng do tình trạng này.
Riêng trong 10 tháng đầu năm 2024, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết lực lượng chức năng trên cả nước đã xử lý 7.523 vụ, tịch thu 3,1 triệu bao thuốc lá nhập lậu và tiêu hủy 1,4 triệu bao thuốc lá giả.
Cơ quan chức năng TPHCM tiêu hủy gần 21.000 bao thuốc lá lậu hồi tháng 6/2023.
Tại hội thảo “Dập tắt thuốc lá lậu” tổ chức tại Buriram (Thái Lan), ông Rodney Van Dooren, Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu của Tập đoàn Philip Morris International (PMI), cho biết thuốc lá lậu chiếm khoảng 15% tổng lượng tiêu thụ tại ASEAN. Bốn quốc gia gồm Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam chiếm tới 95% sản lượng thuốc lá lậu tiêu thụ trong khu vực vào năm 2017.
Ông cũng cho biết, năm 2017, ASEAN thất thu khoảng 2,9 tỷ USD do buôn lậu thuốc lá. Gần đây, con số này đã tăng lên 3,7 tỷ USD, trong đó Việt Nam mất khoảng 200 triệu USD, Indonesia thất thu khoảng 1 tỷ USD và Thái Lan gần 200 triệu USD.
Theo bà Liyana Othman, Giám đốc Vận động chiến dịch cấp cao của Hội đồng Kinh doanh EU – ASEAN, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng buôn lậu thuốc lá là sự chênh lệch lớn về giá và thuế suất giữa các nước ASEAN. Các quốc gia có thuế cao như Singapore, Malaysia và Thái Lan dễ trở thành thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu do giá thành sản phẩm hợp pháp quá cao.
Ngoài ra, an ninh biên giới còn lỏng lẻo, nạn tham nhũng, việc lạm dụng các khu thương mại tự do và sự tồn tại của thuốc lá “trắng” (thuốc lá sản xuất hợp pháp nhưng bị buôn lậu qua biên giới) cũng góp phần gia tăng tình trạng này.
Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách, Pháp chế, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), thừa nhận tình hình buôn lậu thuốc lá ngày càng tinh vi. Các đối tượng vi phạm có xu hướng liều lĩnh hơn, trong khi công tác quản lý vẫn gặp nhiều khó khăn.
Các chuyên gia nhận định, để kiểm soát tình trạng buôn lậu thuốc lá, ASEAN cần tăng cường hợp tác xuyên biên giới. Các nước cần tích cực đàm phán và thiết lập cơ chế hợp tác chặt chẽ nhằm hạn chế hoạt động buôn lậu.
Bên cạnh đó, chính sách thuế cần được điều chỉnh hợp lý, tránh tăng thuế quá cao, gây tác động tiêu cực đến thị trường hợp pháp và kích thích thị trường chợ đen. Đồng thời, mức xử phạt đối với hành vi buôn lậu cần tăng cường tính răn đe, bao gồm xử phạt hành chính nặng hơn và hình phạt tù nghiêm khắc.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng đề xuất áp dụng công nghệ thông tin để giám sát chuỗi cung ứng, kiểm tra các lô hàng nghi vấn và yêu cầu nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội chịu trách nhiệm trong việc kiểm soát hoạt động kinh doanh thuốc lá lậu trên không gian mạng.
Ông Rodney Van Dooren nhấn mạnh, việc thực thi pháp luật hiệu quả là yếu tố then chốt trong cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá. Ông lấy ví dụ về Singapore, nơi có tỷ lệ thuốc lá lậu rất thấp (chỉ 3%) nhờ mức phạt cao và các biện pháp thực thi nghiêm ngặt.
Theo Báo CAND, để đạt được hiệu quả tương tự, ASEAN cần thống nhất các quy định, đảm bảo nhà sản xuất và xuất khẩu tuân thủ luật pháp nước nhập khẩu, đồng thời kiểm soát chặt chẽ hàng hóa quá cảnh. Việc lập danh sách các đơn vị sản xuất, nhập khẩu, xuất khẩu hợp pháp, như mô hình của Philippines, cũng có thể là giải pháp hữu hiệu.
Những biện pháp này sẽ góp phần hạn chế tình trạng buôn lậu thuốc lá, bảo vệ nguồn thu ngân sách và tạo môi trường kinh doanh minh bạch hơn trong khu vực ASEAN.
Tiến Minh