Phật giáo Nam Tông và Phật giáo Bắc tông là hai hệ phái lớn của Đạo Phật. Mặc dù cả hai giáo phái này đều có chung một xuất phát điểm nhưng trong quá trình phát triển lại hình thành những nét đặc sắc riêng biệt. Cùng tìm hiểu một số điểm khác nhau giữa Phật Giáo Nam Tông và Bắc Tông trong bài viết sau.
Khái quát về lịch sử hình thành Phật Giáo Nam Tông và Bắc Tông
Phật Giáo là tôn giáo lớn trên thế giới và có một lịch sử hình thành và phát triển phong phú. Trong hơn 2000 năm phát triển ấy, từ một hệ tư tưởng thống nhất sơ khai, Đạo Phật dần hình thành thêm nhiều tư tưởng, giáo lý cũng như những tông phái nhỏ khác nhau.
Trong vô số giáo phái của Phật giáo, nổi bật và tập trung nhiều tín đồ nhất phải kể đến Phật Giáo Nam Tông (phái Tiểu thừa) và Phật Giáo Bắc Tông (phái Đại thừa). Đây còn là hai hệ phái đầu tiên được hình thành sau khi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn.
Trước khi đi vào làm rõ sự khác nhau giữa Phật Giáo Nam Tông và Bắc Tông, ta cùng nhau tìm hiểu sơ lược về lịch sử hình thành của hai tông phái này. Từ đó có thể đưa ra những lý giải cho tên gọi cũng như đặc điểm riêng biệt của từng giáo phái.
Sau khi Đức Phật tạ thế, Phật giáo bắt đầu hình thành 2 phái lớn là Đại chúng bộ và Thượng Tọa Trưởng Lão bộ (đây chinh là tiền thân của Phật giáo Bắc Tông và Nam Tông ngày nay). Hai tông phái này hình thành không phải do những mâu thuẫn về lợi ích hay địa vị. Mà trên cơ bản là do sự khác biệt về quan điểm trong cách lý giải giáo lý và giới luật.
Trong đó, phái Thượng Tọa Trưởng Lão bộ chủ trương bảo thủ Kinh – Luật – Luận trong suốt quá trình hành đạo. Còn về phái Đại Chúng bộ lại đề cao việc canh tân, sử dụng Kinh – Luật – Luận hành đạo sao cho đáp ứng phù hợp với điều kiện và trình độ của chúng sinh.
Sau đại hội tập kết kinh điển lần thứ IV của Phật giáo, hai phái này chính thức được hình thành. Về sau, khi phái Đại Chúng bộ phát triển hưng thịnh thì mới sử dụng Đại thừa (Đại Chúng bộ) và Tiểu thừa (Thượng Tọa Trưởng Lão bộ) gọi tên hai giáo phái này.
Đại thừa và Tiểu thừa ở đây được hiểu là cỗ xe lớn và cỗ xe nhỏ, tượng trưng cho việc chở được nhiều người hay ít người.
Phật Giáo Nam Tông
Phật Giáo Nam Tông (hay Phật giáo Tiểu thừa, Phật giáo nguyên thủy) kế thừa chủ trương hành đạo theo lối nguyên thủy. Sở dĩ đến ngày nay tông phái này được gọi với cái tên Phật Giáo Nam Tông là vì trong quá trình truyền bá đạo, đi từ Ấn Độ sang các quốc gia lân cận. Các nhà truyền giáo của phái Thượng Tọa Trưởng Lão bộ đã chọn đi về hướng Nam.
Trong Phật Giáo Nam tông còn có những tông phái nhỏ hơn như: Luật tông, Câu Xá tông,…
Phật Giáo Bắc Tông
Phật Giáo Bắc Tông (Phật giáo Đại thừa) mang tư tưởng canh tân trong hành đạo. Khác với các nhà truyền giáo Nam Tông, các Tỳ kheo Bắc tông lựa chọn đi về hướng Bắc để truyền giáo.
Trong Phật Giáo Bắc tông có các tông phái khác nhau như: Hoa Nghiêm tông, Tịnh Độ tông, Mật tông, Thiền tông,…
Phân biệt điểm khác nhau giữa Phật Giáo Nam Tông và Bắc Tông
Qua những nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử hình thành quá trình phát triển của Phật Giáo Nam Tông và Bắc Tông cho thấy hai trường phái Phật giáo này có những điểm khác nhau như sau:
Về mặt giáo pháp
Về giáo thuyết, Phật giáo Nam tông có thể phân biệt với Bắc tông ở thuyết Hữu và Vô. Phật giáo Nam tông hành pháp theo chủ trương: hữu luận hay chấp hữu, vạn pháp đều vô thường. Có nghĩa là trên thế gian này, vạn vật luôn chuyển động, biến đổi nhưng vẫn “có” (hữu) theo một cách tương đối, không thể nối là “không” (vô).
Nhưng mặc khác, ở khía cạnh này Phật giáo Bắc tông lại chủ trương theo giáo thuyết không luận hay chấp không. Tức là, vạn pháp tuy rằng “có” (hữu) nhưng thực ra lại là “không” (vô), vạn pháp chỉ là những điều hư giả, không hề có thực tướng.
Về hệ tư tưởng
Ở Phật giáo Nam tông, quan niệm về sinh tử luân hồi và Niết Bàn là hai phạm trù hoàn toàn khác nhau. Họ cho rằng, chỉ khi chúng sinh đã hoàn toàn thoát khỏi vòng tròn luân hồi sinh tử thì mới thực sự chứng ngộ Niết Bàn một cách tuyệt đối.
Phật giáo Nam tông quan niệm rằng sinh tử luân hồi và Niết Bàn là hai phạm trù hoàn toàn khác nhau.
Trái lại, khi nói đế quan niệm giải luân hồi sinh tử và Niết Bàn, Phật giáo Bắc tông lại cho rằng đây không phải là hai phạm trù riêng biệt mà chúng có một sự gắn kết vô hình. Vì ngay trong quá trình tồn tại, nếu chúng sinh biết tu dưỡng đúng cách sẽ đạt được cảnh giới Niết Bàn.
Bên cạnh đó, khi nói về sự giải thoát, trong tư tưởng của Phật giáo Nam tông đề cao “tự độ, tự giác” tức là người tu tập tự giác ngộ, tự tìm đường giải thoát cho bản thân. Chỉ khi đã tự giác ngộ, tự giải thoát mới có thể giải thoát được cho người khác.
Còn ở Phật giáo Bắc tông lại chủ trương “tự độ tha, tự giác tha”. Ý chỉ, người tu hành không chỉ giác ngộ, giải thoát cho chính mình mà còn giác ngộ, giải thoát cho chúng sinh. (Đây cũng được cho là lý giải cho nguyên nhân về cái tên về Tiểu thừa và Đại thừa của hai tông phái này.)
Về mặt văn hóa
Xét về mặt văn hóa, dù cả hai tông phái đều có chung một xuất phát điểm là Ấn Độ. Nhưng lại trải qua quá trình phát triển ở hai hướng hoàn toàn trái ngược nhau nên sẽ chịu những ảnh hưởng không nhỏ.
Phật giáo Nam tông chủ yếu truyền đến các nước nằm ở phía Nam nên các quốc gia này chịu nhiều ảnh hưởng và phần nào tiếp thu văn hóa Ấn. Các nước theo Phật giáo Nam tông có một lượng tín đồ đông đảo và ổn định nên thường rất khó để các tôn giáo khác có thể xâm nhập vào được. Ở các quốc gia này, Phật giáo Nam tông phát triển và tồn tại như một gốc của văn hóa, một quốc đạo.
Còn ở Phật giáo Bắc tông, khi di chuyển đến các quốc gia phía Bắc do trải qua phần lớn đều là lãnh thổ của Trung Quốc nên khi đến được với các quốc gia khác phần nào đã chịu ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa. Bởi có sự pha trộn giữa hai nền văn hóa nên Phật giáo Bắc tông hình thành lực lượng tư Phật tử chịu ảnh hưởng ở nhiều mức độ khác nhau.
Phật giáo Bắc Tông phần nào chịu một ít ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa bởi quá trình truyền giáo.
Về việc thờ cúng
Phật giáo Nam tông chỉ thờ phụng duy nhất Phật Thích Ca và các vị A La Hán. Theo quan niệm của Nam tông, Đức Phật Thích Ca cũng là một người bình thường, cũng có những nhu cầu đời sống như bao người. Ngài khác chúng sinh ở chỗ đã hoàn toàn giác ngộ và tìm được hướng giải thoát cho mình. Ngoài Đức Phật thì không còn một vị Phật nào khác.
Ở Phật giáo Bắc tông, ngoài việc thờ Đức Thích Ca Mâu Ni thì còn có cả các tượng Phật, Bồ Tát khác. Đức Phật trong quan niệm Bắc tông khác với người thường, bởi vì thương sót cho chúng sinh nên Ngài mới hiện lên với hình tướng con người để giáo hóa. Các vị Thần, Phật, Bồ Tát là những người trợ lực, mỗi vị đều có những công hạnh đặc biệt để cùng Đức Phật độ sanh cho chúng sinh.
Về phương pháp tu hành
Trong Phật giáo Nam tông, Phật tử đề cao việc tự giải phóng thông qua những nỗ lực của bản thân. Để đạt được điều đó, Thiền chính là con đường để sự giác ngộ. Phần lớn các nhà sư trong Phật giáo Nam tông đều dành hết thời gian cho việc tu tập tại tu viện, nên tu viện đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Sắc phục chủ đạo là màu vàng, để lộ vai trái và các nhà sư của Phật giáo Nam tông sẽ duy trì truyền thống khất thực để sinh sống.
Phật giáo Bắc tông đề cao sự tự do và lao động để sinh sống. Trong sinh hoạt hằng ngày các nhà sư sẽ khoác sắc phục màu nâu. Khi thờ cúng, hành lễ sẽ mặc đạo phục màu vàng và y phục đều kín đáo, phủ khắp người.
Trên đây là sơ lược những điểm khác nhau giữa Phật giáo Nam tông và Bắc tông. Hy vọng rằng với những thông tin chia sẻ của bài viết quý phật tử sẽ hiểu thêm và phân biệt được những nét đặc sắc riêng của hai tông phái Phật giáo này.
Tuệ Tâm