Ngày 24/3 (tức 15/2 âm lịch), huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An tổ chức khai lễ Đền Chín Gian năm 2024, thu hút đông đảo người dân và du khách. Đền Chín Gian được xây dựng từ đầu thế kỷ XIV tại Pú Chò Nhàng, gọi là Tến Pỏm (đền trên núi), thuộc bản Khoẳng, xã Châu Kim, huyện Quế Phong.
Đền Chín Gian nhìn từ trên cao.
Lễ hội Đền Chín Gian được tổ chức 03 năm một lần vào tháng 8 âm lịch. Từ năm 2006, Lễ hội Đền Chín Gian với quy mô hoành tráng được tổ chức trở lại vào trung tuần tháng Hai Âm lịch hằng năm. Trong tâm thức của đồng bào Thái vùng Phủ Quỳ thì đây là nơi hướng về trong tín ngưỡng tâm linh đối với Thẻn Phà (trời), Náng Xỉ Đả (con gái trời) và Tạo Ló Ỳ – người được coi là có công đầu trong việc khai mường, lập đất.
Đền có tên là “Tến xớ quái” (đền Hiến Trâu), nhưng vì có 9 gian nên đồng bào gọi là “tến cau hoong” (có nghĩa là đền Chín Gian), mỗi gian tượng trưng cho một mường: mường Tôn, mường Pắn, mường Chừn, mường Hin, mường Puộc, mường Quáng, mường Ha Quèn, mường Miểng, mường Chón.
Năm nay, lễ hội được tổ chức từ ngày 23/03 đến ngày 25/03/2024 (tức ngày 14/2 đến ngày 16/2 năm Giáp Thìn). Việc tổ chức Lễ hội Đền Chín Gian là dịp để người dân chín bản mười mường vùng Phủ Quỳ cùng hành hương về nơi đất gốc mở hội tế trời, lễ tổ, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt…
Lễ hội Đền Chín Gian năm nay diễn ra với nhiều hoạt động. Phần lễ, gồm: Lễ khai quang, lễ yết cáo (lễ Khẩy quan), lễ tắm trâu và lễ rước (Ạp Quái và ton Đăm-ton Thẻn), lễ chém trâu (lễ Phắn Quái), lễ đại tế (lễ Xớ Thẻ, Xớ Đăm), lễ khai mạc và lễ tạ (lễ Chà Ớn – Thào Quan).
Phần hội, người dân và du khách được hòa vào không khí tưng bừng với những trò chơi dân gian, những hoạt động văn hoá, thể thao đậm đà bản sắc dân tộc như: kéo co, bắn nỏ, ném còn, chọi gụ, đi cà kheo, thi khắc luống, cồng chiêng, quang chài bắt cá, thi hát đối đáp giao duyên… Cùng với đó là các phần thi trình diễn trang phục truyền thống, thi viết chữ Thái Lai Tay, ẩm thực.
Từ một lễ hội chỉ thu hút được người dân xung quanh vùng, nay lễ hội đã được người dân khắp mọi miền đất nước quan tâm và hành hương trong những ngày đầu xuân năm mới.
Lễ hội đền Chín Gian thực sự trở thành một hoạt động văn hóa tâm linh không thể thiếu của người dân Quế Phong nói riêng và du khách thập phương nói chung. Dịp này, về với Quế Phong, với Lễ hội Đền Chín Gian, du khách được trải nghiệm du lịch cộng đồng tại bản Cọ Muồng, xã Châu Kim, bản Long Thắng, xã Hạnh Dịch. Du lịch sinh thái tại quần thể Thác 7 Tầng, rừng cây samu…để hiểu thêm tình đất, tình người và lịch sử hình thành vùng đất Phủ Quỳ Châu cũ, để cùng nhau suy ngẫm và nhắc nhau gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa.
Hội thi quăng chài bắt cá diễn ra ở bến Tạ Tạo, xã Châu Kim, góp phần làm phong phú thêm các hoạt động trong lễ hội Đền Chín Gian năm 2024.
Đến với lễ hội Đền, du khách còn được thưởng thức các món đặc sản của huyện Quế Phong như: thắng cố, thịt trâu thui, đầu chó thui, bò giàng, lợn giàng, vịt bầu, cá mát… của đồng bào các dân tộc miền núi Nghệ An./.
Hoàng Thông – Thanh Huyền