Trải qua bao giai đoạn thăng trầm cùng đất nước, làng gốm Quyết Thành (thị trấn Quế, huyện Kim Bảng, Hà Nam) tưởng chừng có lúc bị mai một, khi trong làng chỉ còn vài nhà làm nghề, lò nung cũng dần bị nguội lửa. Tuy nhiên, nhờ vào nhiệt huyết của những người yêu gốm, làng gốm Quyết Thành dần xây dựng được thương hiệu trong và ngoài nước với đa dạng các sản phẩm độc đáo.
Cách thành phố Phủ Lý chừng 6 km về phía Tây Bắc, men theo QL 21B khi vừa đi qua cầu Quế, chúng tôi đã gặp một cổng làng khá lớn có dòng chữ “Làng nghề truyền thống gốm Quyết Thành”. Nhìn cái cổng làng tuy đã cách tân hiện đại nhưng về bề dày lịch sử, theo gia phả của các gia đình có 3 đời làm gốm trở lên thì làng nghề hình thành vào khoảng thế kỷ XVI, tính đến nay khoảng 500 năm.
Theo lời kể của một già làng: Từ năm 1959, với mục đích khôi phục và phát triển nghề gốm, chính quyền đã tái thành lập Hợp tác xã gốm Quyết Thành. Ban đầu, nghề gốm chỉ tập trung ở khu vực làng Hạ, người làng Thượng không nổi lửa lò nung nữa mà sang làm thuê cho làng Hạ.
Đến năm 1989, thị trấn Quế bắt đầu được thành lập, Đinh Xá Thượng được tách ra thành làng Đanh Xá, thuộc xã Ngọc Sơn (huyện Kim Bảng), còn làng Hạ được đổi tên là làng Quyết Thành theo tên Hợp tác xã và được tách ra thành một thôn của thị trấn Quế.
Nhờ vào nhiệt huyết của những người yêu gốm, làng gốm Quyết Thành dần xây dựng được thương hiệu trong và ngoài nước với đa dạng các sản phẩm độc đáo.
Sản phẩm chủ yếu của làng gốm Quyết Thành chủ yếu là bình rượu, ấm trà, chum lọ,…
Hỏi thăm các nghệ nhân gốm lâu năm trong làng, chúng tôi được biết: Quy trình làm ra sản phẩm gốm cũng trải qua nhiều công đoạn từ ngâm đất sét trong bể, sau đó làm nhuyễn đất bằng giẫm chân hoặc máy nghiền. Đất nhuyễn được được đặt lên bàn xoay tạo sản phẩm mang phơi khô hoặc sấy rồi đắp họa tiết, đánh giấy ráp lau chùi sạch sẽ. Sau đó phơi khô hẳn sản phẩm, một số mặt hàng được tráng thêm lớp men theo đơn đặt hàng riêng, còn thường là để mộc và cho vào lò nung.
Vào son là khâu tạo nên nét độc đáo của gốm Quyết Thành so với các loại gốm khác. Người thợ phải dùng loại đất mà chỉ vùng này mới có, màu đỏ như son, nghiền nhỏ pha với nước để nhúng các sản phẩm và khi nung có màu đỏ tươi.
Cũng trong câu chuyện với các nghệ nhân làng gốm, chúng tôi bất chợt nhớ lại tâm sự của nghệ nhân Lại Văn Tiến – người đã có hơn 40 năm gắn bó với nghề gốm truyền thống của làng chia sẻ: “Nghề gốm rất chọn người, để thành công và gắn bó được từ nghề này trước tiên phải có các yếu tố cơ bản là năng khiếu điêu khắc, hội họa và tính kiên trì…”
Nhờ nhiệt huyết của những người yêu nghề gốm, hiện nay mỗi năm làng nghề Quyết Thành đã đã cho ra rất nhiều sản phẩm, chủ yếu là bình rượu, ấm trà, chum lọ,… và một số vật dụng cần thiết khác trong cuộc sống. Sau khi cho ra lò, những sản phẩm này còn được phân phối rộng khắp ở các tỉnh: Hà Nội, Hà Giang, Thái Bình, Thanh Hóa… và các tỉnh miền Nam.
Năm 2004, làng nghề gốm Quyết Thành đã được công nhận là làng nghề truyền thống của tỉnh Hà Nam. Năm 2010, sản phẩm hàng son của làng nghề gốm truyền thống Quyết Thành tiếp tục được Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Hà Nam công nhận thương hiệu “Gốm son mỹ nghệ Quyết Thành”.
Kế thừa những tinh hoa của nghệ thuật, nét đặc trưng văn hóa của một vùng đất, các nghệ nhân làng gốm Quyết Thành đã biết tạo ra những sản phẩm gốm không chỉ phục vụ cho cuộc sống đời thường mà còn tôn vinh giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Hi vọng, theo thời gian sản phẩm gốm Quyết Thành sẽ tiếp tục phát triển, khẳng định vị trí với từng sản phẩm và luôn giữ bí quyết của một làng nghề truyền thống có bề dày lịch sử 500 năm.
Huyền Chi