Nhiều nghệ nhân làng nghề Nha Xá (xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, Hà Nam) vẫn truyền nhau câu nói: “Nếu so sánh với lụa Hà Đông thì tiếng tăm của lụa Nha Xá cũng được xếp hàng Á hậu”. Trải qua nhiều thăng trầm, người dân làng lụa Nha Xá vẫn duy trì làng nghề truyền thống để ngày càng làm đẹp cho đời.
Nằm sát triền đê sông Hồng thơ mộng, làng dệt Nha Xá giống như bao làng quê thanh bình khác của vùng đồng bằng Bắc bộ, chỉ khác biệt ở đây đi đến đâu cũng nghe thấy tiếng con thoi nhịp nhàng, tiếng dồn dập của khung cửi hoà với tiếng nói cười rôm rả của những người thợ lành nghề.
Theo lời kể của các nghệ nhân làng Nha Xá: Tương truyền khi xưa vị danh tướng nhà Trần là Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư có đi thuyền qua đây, thấy đất tốt, dân lại nghèo nên ông đã chỉ cho dân cách trồng dâu, ươm tơ và dệt lụa.
Nghe lời dạy, người ta làm ra rất nhiều tấm lụa đẹp, cung ứng cho dân trong làng, trong tổng. Rồi tiếng lành đồn xa, thương lái tìm đến cũng nhiều. Có thời có cả nghề gánh lụa thuê ra sông Hồng đưa lên thuyền, các thuyền chuyển về kinh thành và phân phối đi khắp nơi. Cứ như vậy, tính đến nay thắm thoát cũng đã ngót nghìn năm rồi!
Cũng theo các nghệ nhân chia sẻ: Để có được một tấm lụa ưng ý, người ta phải làm tơ, quay tơ, rồi mới đưa qua máy dệt. Tấm lụa mộc dệt xong lại đem ra tẩy chuội, nhuộm màu, rồi cán khô nữa mới xong xuôi. Mỗi công đoạn đều có cách làm riêng, rất kỳ công và tỉ mỉ, đòi hỏi người thợ phải thật chuyên tâm, tinh tường.
Năm 2004, làng dệt lụa Nha Xá được UBND tỉnh Hà Nam công nhận làng nghề truyền thống.
Nghề dệt lụa Nha Xá đã và đang mang lại thu nhập ổn định cho hàng nghìn người dân trong toàn xã.
Đặc biệt, nghề dệt lụa hoa của làng Nha Xá chủ yếu sử dụng nguồn nguyên liệu dệt từ Nhà máy tơ Lâm Đồng. Với nguồn hàng đầu vào, đầu ra ổn định, chất lượng tơ bảo đảm, mỗi tháng, làng nghề cho ra khoảng 1.200 – 1.500 mét lụa, trong đó có 50% là lụa hoa, 50% là lụa trơn và các sản phẩm khác.
Nghề dệt luạ Nha Xá đã và đang mang lại thu nhập ổn định cho hàng nghìn người dân trong toàn xã. Từ đó, cuộc sống của cư dân nông thôn trở nên khá giả, nhiều gia đình có con em đi làm ở Hà Nộị và các thành phố lớn kết hợp làm lụa, phát triển kinh tế, mỗi năm cho thu nhập hàng trăm triệu đồng.
Có dịp về thăm làng lụa Nha Xá, đâu đâu chúng tôi cũng bắt gặp già trẻ, gái trai mỗi người một việc, cùng tiếng máy dệt vang lên lách cách đều đặn. Cũng trong âm thanh quen thuộc đó, chúng tôi nhớ lại chia sẻ của nghệ nhân Lê Thanh Sơn (khu 2 thôn Nha Xá, Duy Tiên, Hà Nam):
“Nơi đây lúc nào cũng đông vui, nhộn nhịp. Có hàng chục nghệ nhân đang làm ra những sản phẩm chau chuốt, bắt mắt, thể hiện độ khéo léo tài hoa. Họ cùng những thợ làng nghề khác đang làm ra những sản phẩm mang đậm bản sắc truyền thống nhưng cũng không kém phần tinh tế hiện đại. Đồng thời đây cũng là việc bảo tồn và phát huy sự độc đáo của văn hóa truyền thống”…
Năm 2004, làng dệt lụa Nha Xá được UBND tỉnh Hà Nam công nhận làng nghề truyền thống. Ngày 3/3/2016, làng nghề dệt lụa Nha Xá được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Văn bằng bảo hộ nhãn hiệu tập thể. Văn bằng được giao cho Hiệp hội sản xuất và kinh doanh lụa Nha Xá trực tiếp quản lý.
Có thể thấy, làng dệt Nha Xá được nổi tiếng nhờ những sản phẩm lụa tơ tằm chất lượng cao. Những sản phẩm này không chỉ phục vụ tiêu dùng ở thị trường nội địa mà còn được xuất khẩu sang Nhật Bản, Pháp và nhiều quốc gia khác trên thế giới.
Huyền Chi