Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được xây dựng không chỉ tăng cường trách nhiệm cho các nền tảng mà còn giới thiệu các cơ chế đột phá nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, và lấp đầy khoảng trống pháp lý cho các mô hình kinh doanh số mới như siêu ứng dụng và livestream bán hàng.
Đề xuất hai cơ chế bảo vệ người tiêu dùng
Dự thảo Luật Thương mại điện tử mới tập trung vào việc tạo dựng niềm tin và minh bạch trong giao dịch trực tuyến thông qua hai cơ chế chính.
Cơ chế bồi thường trước khi xử lý tranh chấp: Đây là một điểm nhấn quan trọng, cho phép người tiêu dùng yêu cầu nền tảng thương mại điện tử bồi thường ngay lập tức khi phát sinh thiệt hại. Sau đó, nền tảng có quyền truy thu lại khoản tiền này từ người bán.
Cơ chế “bồi thường trước, truy thu sau” này được hậu thuẫn bằng một quỹ tiền ký gửi, giúp bảo vệ quyền lợi người mua một cách nhanh chóng, minh bạch, đồng thời luật hóa vai trò bảo lãnh uy tín của nền tảng. Điều này đồng nghĩa với việc, các nền tảng không thể “vô can” khi xảy ra rủi ro, đặc biệt nếu chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm như xác minh người bán hay kiểm duyệt thông tin.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử đề xuất 2 cơ chế đột phá nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Quyền rút lỗi giao dịch trong hệ thống tự động: Nhằm giải quyết các sai sót kỹ thuật hoặc lỗi nhập liệu vô ý, Điều 10 của Dự thảo cho phép người dùng rút bỏ phần chứng từ có lỗi nếu hệ thống tự động không cho phép sửa chữa. Tuy nhiên, quyền này đi kèm hai điều kiện bắt buộc: lỗi phải được thông báo ngay lập tức cho bên còn lại, và người dùng phải chứng minh chưa hưởng bất kỳ lợi ích nào từ giao dịch.
Quy định này đảm bảo quyền rút lỗi chỉ được sử dụng trong các tình huống vô tình, thiện chí và không loại trừ trách nhiệm xử lý các hậu quả pháp lý nếu hành vi rút lỗi dẫn tới thiệt hại nghiêm trọng cho bên kia.
Tăng cường trách nhiệm và yêu cầu đối với nền tảng
Tại Dự thảo Luật mới cũng đặt ra nhiều quy định chặt chẽ hơn về trách nhiệm liên đới và điều kiện hoạt động cho các nền tảng.
Trách nhiệm liên đới của nền tảng trung gian: Các nền tảng thương mại điện tử, dù kinh doanh trực tiếp hay trung gian, đều phải tuân thủ pháp luật bảo vệ người tiêu dùng. Đặc biệt, nếu nền tảng trung gian cung cấp thông tin sản phẩm, họ sẽ liên đới bồi thường nếu người mua bị thiệt hại do vi phạm pháp luật từ người bán.
Yêu cầu đối với nền tảng nước ngoài: Đối với các nền tảng nước ngoài không hiện diện tại Việt Nam, Dự thảo yêu cầu phải chỉ định hoặc thành lập một pháp nhân đại diện tại Việt Nam với đủ năng lực tài chính và nhân sự. Pháp nhân này bắt buộc phải ký quỹ tại ngân hàng thương mại Việt Nam tối thiểu 5 tỷ đồng (đối với nền tảng trực tiếp) và 10 tỷ đồng (đối với nền tảng trung gian, mạng xã hội có chức năng thương mại điện tử hoặc nền tảng tích hợp đa dịch vụ).
Ngoài ra, Dự thảo cũng yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử cần cung cấp chức năng rà soát, bổ sung, sửa đổi và xác nhận nội dung giao dịch trước khi hoàn tất hợp đồng, qua đó thúc đẩy cải tiến công nghệ và giảm thiểu lỗi kỹ thuật từ gốc.
Hoàn thiện khung pháp lý để phát triển bền vững
Thương mại điện tử Việt Nam đang chứng kiến sự xuất hiện nhanh chóng của các mô hình mới như nền tảng đa dịch vụ (siêu ứng dụng) và livestream bán hàng, đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý nhà nước.
Do đó, Bộ Công Thương đề xuất bổ sung quy định quản lý các siêu ứng dụng do sự phức tạp trong mối quan hệ pháp lý và lo ngại về thu thập, lạm dụng dữ liệu cá nhân để thao túng thị trường. Việc quy định trách nhiệm rõ ràng cho các nền tảng tích hợp nhiều dịch vụ là cần thiết để đảm bảo công bằng thị trường và quyền lợi người tiêu dùng.
Hiện nay, hoạt động livestream bán hàng mới chỉ được điều chỉnh dưới góc độ quảng cáo và chưa có khung pháp lý riêng, dẫn đến khó khăn trong quản lý thông tin, kiểm soát chất lượng sản phẩm và thu thuế. Nhiều trường hợp người nổi tiếng livestream bán sản phẩm với thông tin thổi phồng công dụng đã gây ảnh hưởng đến quyết định mua hàng và sức khỏe người tiêu dùng.
Các ý kiến đóng góp từ doanh nghiệp và hiệp hội, như Shopee và Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), đã nhấn mạnh nhu cầu về tính công bằng, khả thi và hiệu lực của luật. Các đề xuất bao gồm việc áp dụng đánh giá tương tự cho nền tảng xuyên biên giới, chỉ cho phép một pháp nhân đại diện duy nhất, làm rõ ranh giới giữa các loại nền tảng, và chuyển từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong kiểm duyệt nội dung.
Việc Bộ Công Thương lắng nghe và tiếp thu những đề xuất này sẽ là tiền đề quan trọng để hoàn thiện một khung pháp lý đủ chặt chẽ để quản lý, và đủ linh hoạt để thúc đẩy phát triển. Bảo vệ người tiêu dùng một cách chủ động chính là cách để tạo dựng niềm tin, thúc đẩy đổi mới và xây dựng một thị trường số lành mạnh, công bằng cho tất cả các bên tham gia, biến thương mại điện tử thành cấu phần cốt lõi của nền kinh tế số Việt Nam trong tương lai.
Minh Phương