Trong 2 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu gạo đạt khoảng 930 nghìn tấn, tăng 31,7% so với cùng kì năm 2019.

Bộ Công Thương vừa có báo cáo gửi Thủ tướng kết quả rà soát, đánh giá về tình hình sản xuất, tồn kho gạo trong nước, kiến nghị phương án xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh và hạn hán, xâm nhập mặn.

Xuất khẩu gạo trở lại nhưng sẽ phải kiểm soát chặt

Theo đó, cơ quan này đề xuất tiếp tục xuất khẩu gạo trở lại nhưng kiểm soát chặt số lượng theo từng tháng, trước mắt là tháng 4 và 5. Kiến nghị này được Bộ Công Thương đưa ra sau khi làm việc, khớp lại số liệu với các doanh nghiệp xuất khẩu, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) và các bộ, ngành liên quan như Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Tổng cục Hải quan.

Cụ thể, tổng lượng gạo xuất khẩu trong tháng 4 và 5 là 800.000 tấn, sau khi đã trữ 300.000 tấn vào kho dự trữ quốc gia và 400.000 tấn giữ lại phòng tình huống có thể xảy ra trong 2 tháng tới. So với cùng kỳ năm 2019, lượng gạo được phép xuất khẩu 2 tháng tới giảm 40% và khoảng 36% so với giai đoạn 2018.

Riêng trong tháng 4, lượng gạo có thể xuất khẩu là 400.000 tấn gạo. Lượng còn lại xuất trong tháng 5 sẽ được Thủ tướng quyết định vào tuần cuối cùng của tháng 4.

Tổng cục Hải quan chịu trách nhiệm quản lý 400.000 tấn gạo được phép xuất khẩu trong tháng 4 bằng cách cộng dồn, trừ lùi số lượng theo tờ khai hải quan.

Để xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính khẩn trương mua đủ số lượng lương thực dự trữ theo kế hoạch (300.000 tấn). Chỉ cho phép xuất khẩu gạo qua cửa khẩu quốc tế (đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không…), nơi có đủ trang thiết bị nối mạng để Tổng cục Hải quan tiện theo dõi, phản ánh theo thời gian thực.

Ngoài ra, đoàn kiểm tra đề xuất, 20 doanh nghiệp xuất khẩu gạo lớn phải ký thoả thuận với ít nhất 1 hệ thống siêu thị bảo đảm cung cấp dự trữ lưu thông 5% khi được yêu cầu. Trường hợp không thực hiện theo thoả thuận, Bộ Công Thương có quyền thu hồi Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo đã cấp.

Vẫn dư 6,5-6,7 triệu tấn gạo để xuất khẩu

Trong bản báo cáo Bộ Công Thương nêu rõ trong năm 2020, theo kế hoạch Việt Nam sẽ sản xuất 43,5 triệu tấn thóc. Dự báo nhu cầu tiêu thụ trong nước (đã bao gồm dự trữ) là 29,96 tấn thóc.

Bộ Công Thương nhận định “sau khi trừ nhu cầu tiêu dùng và dự trữ, lượng thóc còn dư có thể xuất khẩu là khoảng 13,54 triệu tấn, tương đương khoảng 6,5 – 6,7 triệu tấn gạo”.

Riêng vụ Đông Xuân, theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, sau khi trừ đi nhu cầu dự trữ và tiêu dùng, lượng gạo hàng hoá có thể xuất khẩu là khoảng 3 triệu tấn.

Theo số liệu của Tổng Cục Hải quan, trong 2 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu gạo đạt khoảng 930 nghìn tấn, tăng 31,7% so với cùng kì năm 2019. Đến ngày 15/3, xuất khẩu đạt 1,3 triệu tấn, tăng 370 nghìn tấn so với tháng 2.

“Như vậy, bình quân mỗi ngày trong 15 ngày đầu tháng 3 xuất khẩu khoảng 25 nghìn tấn. Nếu xuất khẩu vẫn giữ nguyên tốc độ như 15 ngày đầu tháng 3. Quí I/2020 sẽ xuất khẩu gần 1,7 triệu tấn, tăng gần 21% so với năm 2019” – Bộ Công Thương nhận định.

Đáng chú ý trong 2 tháng đầu năm xuất khẩu gạo sang Trung Quốc tăng tới 595% về lượng so với cùng kì năm ngoái lên mức 66.222 tấn nhưng chỉ chiếm 7,13% trong tổng xuất khẩu. Philippines là thị trường xuất khẩu lớn nhất trong hai tháng đầu năm đạt 357.055 tấn, chiếm 38,4% tỉ trọng, tăng 13% so với cùng kì năm ngoái.

Bộ Công Thương cũng cho biết 92 hội viên trong Hiệp hội Lương thực Việt Nam chiếm 75% tổng lượng xuất khẩu gạo của cả nước. Tính đến ngày 27/3, tổng lượng hợp đồng đã kí nhưng chưa giao hàng là 1,57 triệu bao. Trong đó, phải giao từ nay đến ngày 31/4 là gần 1,4 triệu tấn. Lượng gạo hiện có trong kho của doanh nghiệp hội viên (60/92 hội viên) là 1,6 triệu tấn.

Chỉ tính riêng các doanh nghiệp hội viên của VFA, nếu tuân thủ nghiêm túc chỉ đạo của Thủ tướng là “không kí hợp đồng mới”, lượng gạo dư đến thời điểm 31/5 là khoảng 266.000 tấn.

Trước đó, tại cuộc họp ngày 23/3 với Chính phủ, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh đề xuất tạm hoãn xuất khẩu gạo tới cuối tháng 5 để đảm bảo an ninh lương thực. Đề xuất này sau đó được Thủ tướng chấp thuận. Nhưng chỉ một ngày sau, Bộ này lại đề nghị Chính phủ cho tiếp tục xuất khẩu gạo.

Giải thích về lý do thay đổi, ông Trần Quốc Khánh – Thứ trưởng Công Thương cho biết, do có độ vênh số liệu gạo dự trữ, nhất là sản lượng lúa vụ Đông Xuân tại đồng bằng sông Cửu Long trong doanh nghiệp, người trồng lúa… nên cần tính toán lại.

Tuy nhiên, báo cáo Thủ tướng lần này, Bộ Công Thương khẳng định các số liệu về tình hình tồn kho, sản xuất lúa gạo Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn đưa ra về sản lượng gạo xuất khẩu, sản lượng mùa vụ Đông Xuân trước đó về cơ bản là đúng.

Gần một tuần qua khi phải dừng xuất khẩu gạo, các doanh nghiệp “đứng ngồi không yên”. Nhiều doanh nghiệp cho biết họ trở tay không kịp với quyết định đột ngột này. Hai đơn hàng của Tập đoàn Lộc Trời đang trên đường ra cảng xuất khẩu cũng buộc phải nằm chờ ngay khi có công văn hoả tốc dừng mở tờ khai từ 0h ngày 24/3. Họ buộc phải thương lượng với đối tác và chưa biết sẽ bị phản ứng ra sao…

Linh Nga